Aleksandria nad Morzem Śródziemnym
Miejsca

Aleksandria – perła Morza Śródziemnego

To tu miał swój początek jeden z najbardziej burzliwych romansów w historii świata – to tu Kleopatra uwiodła Marka Antoniusza.

Aleksandria leży na północy Egiptu, na mierzei między Morzem Śródziemnym a przybrzeżnym jeziorem Marjut, na zachodnim skraju delty Nilu. Założone przez legendarnego władcę Aleksandra Wielkiego dziś miasto liczy ok. 3 mln mieszkańców. Jest to drugie pod względem liczby mieszkańców i znaczenia gospodarczego miasto po Kairze. W Aleksandrii znajduje się duży port handlowy, lotnisko, uniwersytet i nowoczesna biblioteka. Turystów prócz zabytków przyciągają tu piaszczyste plaże i liczne kąpieliska wzdłuż wybrzeża, a także wspaniały, łagodny klimat śródziemnomorski. Lekka bryza daje ochłodę nawet w najbardziej gorące dni lata, kiedy w innych miejscach Egiptu upał staje się nie do zniesienia.

Historia

Założone w 332 r. p.n.e. przez Aleksandra Wielkiego miasto było od 311 stolicą Egiptu Ptolemejskiego. Pod rządami Ptolemeuszy Aleksandria stała się znakomicie prosperującym ośrodkiem handlowym i największym portem śródziemnomorskim.

W czasach helleńskich była jednym z najważniejszych ośrodków życia umysłowego i kulturalnego. Powstała tu największa w starożytności Biblioteka mająca w swych zbiorach dzieła Sokratesa, Euklidesa, Eratostenesa z Cyreny, Arystarcha z Samos, Kallimacha, Teokryta.

W okresie rzymskim Aleksandria była drugim co do wielkości miastem imperium. Zawsze otwarta na przybyszów ze wszystkich stron świata (była tu liczna gmina żydowska), kosmopolityczna stolica wiedzy i nauki antycznego świata w III i IV w. n.e. uległa konfliktom wewnętrznym na tle narodowościowym i religijnym. Walki rozgorzały między chrześcijanami i wyznawcami religii greckich i egipskich. Ostatecznie w IV w. zwyciężyła i zapanowała religia chrześcijańska. Aleksandria była siedzibą patriarchów: melechickiego, koptyjskiego i aleksandryjskiego oraz ważnym ośrodkiem nauk teologicznych. Za czasów Cesarstwa Bizantyńskiego miała równie istotne znaczenie. Była siedzibą władz i ważnym ośrodkiem handlowym. W 642 miasto znalazło się w rękach Arabów, później, w 1517 przeszło we władanie Turków i straciło strategiczne znaczenie. Dopiero po otwarciu Kanału Sueskiego w 1869 roku nastąpił nowy okres rozwoju miasta. Aleksandria podczas II wojny światowej była bazą brytyjskiej floty wojennej.

Miasto

Najstarsza część Aleksandrii leży na przesmyku łączącym stały ląd z dawną wyspą Faros. To właśnie tu wznosiła się słynna latarnia morska – jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Tę część Aleksandrii – dzielnicę Anfuszi – nazwano miastem tureckim. Jego rozwój datuje się na XVI w, kiedy to pod rządami Turków rozwijała się tu główna dzielnica mieszkalna. Na południu znajduje się barwny tradycyjny suk z wonnościami i przyprawami. Dzielnica zawdzięcza swoje początki stopniowemu podupadaniu średniowiecznej Aleksandrii, położonej bardziej na południe, na miejscu miasta starożytnego. Jego ludność została zdziesiątkowana w XVII w. przez epidemię dżumy. Nowe domy zaczęto wznosić już za murami starego miasta.

Gdy w 1798 r. na wybrzeże Egiptu przybyły wojska Napoleona miasto tureckie było już tylko mieściną liczącą 8000 mieszkańców. Skupiali się oni w dzielnicy Al-Jumruk i trudnili głównie rybołówstwem. Późniejsza zabudowa Ras el-Tin i brzegów zatoki Al-Anfushi pochodzi z czasów Muhammada Alego (1805-1849), którego dalekosiężne plany, oparte na rozwoju marynarki wojennej, skłoniły do wyboru Aleksandrii jako ważnego ośrodka polityki śródziemnomorskiej. To za jego rządów nastąpił okres intensywnej rozbudowy miasta. W 1818 r. z rozkazu Wielkiego Paszy rozpoczęto budowę gigantycznego pałacu Ras el-Tin. Na wschód od pałacu zbudowano szpital i koszary. Za czasów króla Fuada pałac został przebudowany i przez długi czas pełnił funkcję siedziby rządu. Obecnie pałac jest siedzibą admiralicji, a jego przepyszne ogrody są udostępnione dla zwiedzających.

Centrum Aleksandrii, skupiające się przez pewien czas wokół placu Al-Manszijji przemieściło się na początku XX stulecia ku nowym przedmieściom zachodnim. Rozciąga się teraz na terenie miasta rzymskiego, na którego fundamentach zbudowano średniowieczne miasto arabskie. Mury miejskie z XIII wieku, zwane murami arabskimi, stanowiące rozległy system wzmocnionych wieżami fortyfikacji zachowały się w znakomitym stanie do 1798 r. kiedy do Aleksandrii dotarli Francuzi z ekspedycji napoleońskiej. Podobnie było w przypadku słynnych cystern aleksandryjskich, których w 1800 r. inżynierowie z tejże ekspedycji naliczyli ponad trzysta. Do dziś przetrwało zaledwie sześć.

Najciekawsze zabytki

Fort

U wejścia do portu wschodniego na małym półwyspie (w starożytności była to wyspa Faros) znajduje się XV-wieczny Fort Kaitbeja. Jego średniowieczne, grube mury wznoszą się na miejscu legendarnej latarni morskiej z Faros, zniszczonej w 1326 roku przez trzęsienie ziemi.

Do budowy fortu użyto fundamentów raz bloków ze zburzonej latarni. Wewnątrz twierdzy znajduje się najstarszy w mieście meczet i Muzeum Morskie.

Zabytki starożytne

W Aleksandrii koniecznie trzeba obejrzeć fragmenty zabudowy starożytnej, które odsłaniają nam tajemnice kolejnych mieszkańców miasta. Na najstarszych fundamentach z czasów faraońskich nadbudowane są mury z epoki greckiej, rzymskiej i wreszcie chrześcijańskiej i muzułmańskiej. Wykopaliska były tu prowadzone od drugiej połowy XIX wieku. Do najważniejszych ruin należą:

Kolumna Pompejusza znajduje się w centrum ubogiej dzielnicy miasta – Karmous. Stojąca samotnie kolumna wykonana z czerwonego granitu asuańskiego jest pozostałością ogromnej świątyni Serapisa (egipskiego boga łączącego cechy Ozyrysa i Apisa). Wysoka na 27 metrów kolumna została wzniesiona na cześć cesarza Dioklecjana i stanowi jedyną pozostałość świątyni zniszczonej przez chrześcijan w 391 roku.

Rzymski amfiteatr na Kom al-Dikka odkryty po rozebraniu stojącego w tym miejscu napoleońskiego fortu. Prace w tym miejscu prowadzą polscy archeolodzy. Amfiteatr pochodzący z II wieku służył jako teatr oraz miejsce posiedzeń rady miejskiej. Obok budowli odkryto termy i marmurowe łaźnie rzymskie. W pomieszczeniach eksponowane są dobrze zachowane mozaiki z czasów rzymskich.

Przedmioty odkryte podczas wykopalisk w Aleksandrii zebrano w salach Muzeum Grecko-Rzymskiego, które odkrywa przed zwiedzającymi złożone i przenikające się istnienie tych dwóch epok i kultur na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W zbiorach muzeum znajduje się około 40 tys. zabytkowych przedmiotów.

Nekropolie

Na terenie Aleksandrii znajduje się także podziemne miasto – wykute w skale nekropolie greckie i rzymskie katakumby. Nekropolia Anfuszi to pięć podziemnych katakumb pochodzących z III wieku p.n.e. Korytarze wykute w skale wapiennej prowadzą do pojedynczych komór grobowych. Ściany zdobią wizerunki Ozyrysa, Horusa, Izydy oraz sceny z życia codziennego. Malowidła ścienne łączą w sobie elementy sztuki greckiej i egipskiej. Zespół katakumb na Kom as-Szukafa jest największą grecko-rzymską nekropolią w Egipcie. Leżące na południe od kolumny Pompejusza cmentarzysko pochodzi z II wieku p.n.e. mieściło kilkaset ciał. Wykuty w skale kompleks grobowy ma trzy kondygnacje, z których najniższa znajduje się na głębokości 35 metrów. Na najwyższym poziomie znajduje się rotunda i jadalnia, w której urządzano stypy. Z głównej komory grobowej plątanina korytarzy prowadzi do ponad 300 nisz na ciała. Reliefowe dekoracje sarkofagów są mieszaniną sztuki egipskiej, greckiej i rzymskiej.

Biblioteka

Po dawnej Bibliotece Aleksandryjskiej założonej w III wieku p.n.e. nie ma już śladu. Zawierała ona najcenniejszy w tamtym czasie zbiór papirusów i manuskryptów. Dwa tysiące lat po jej spaleniu w 2002 roku powstała Nowa Biblioteka Aleksandryjska. Książnica zaskakuje nowoczesną acz wysmakowaną formą architektoniczną i niezwykle bogatym księgozbiorem. Na zewnętrznej ścianie budynku w granicie asuańskim wyryto litery wszystkich istniejących na świecie alfabetów. Częściowo przeszklony strop budynku otwiera się na morze i błękit nieba doświetlając siedmiokondygnacyjną czytelnię mogącą pomieścić 2000 czytelników. W budynku znajduje się także muzeum, czytelnia starodruków i mikrofilmów, eksploratorium i planetarium oraz centrum konferencyjne. Książnicę odwiedza ponad 800 tys. czytelników rocznie.